Rondhout bewerken

Een ambachtelijk meubel dat honderden jaren mee kan gaan heeft vaak al honderden jaren een ander leven geleid.

De oudste eik op dit moment in Nederland is zelfs rond de 700 jaar oud. Uiteindelijk moet een boom gekapt worden, en dan start het werk van de houtbewerker. De stam kan gezaagd worden. Rondhout zagen heet dit. Vroeger werd dit werk onder andere door zaagmolens gedaan. Tegenwoordig kun je her en der nog wel een zaagmolen vinden, bijvoorbeeld De Ster in Utrecht. Een mooi alternatief hiervoor is een mobiele zaagmachine. Zo maken wij bij de Schrijn gebruik van de Woodmizer LT20. Deze mobiele zaag kan lengtes tot 6 meter zagen, tot 60 centimeter breed en tot 80 centimeter hoog.

De stammenzaag is ruim 2 jaar geleden in gebruik genomen door De Schrijn. Inmiddels is met deze zaag rondhout gezaagd, waar cursisten nu al werkstukken van hebben gemaakt. Hout kan overigens niet gelijk gebruikt worden. Eerst moet het drogen, dit vraagt wat tijd. Als wij hout duims dik (28 millimeter) zagen, is het na 1 tot 1,5 jaar winddroog.

 Medio 2025 heeft zich weer een aantal stammen voor de zaagmachine verzameld. Zo ligt er een aantal flinke iepenhouten stammen. Deze iepen hebben 20 jaar in het water gelegen bij Enkhuizen. Dit is erg bijzonder: in principe is een jaar of 5 wateren al voldoende. De stelling is wel: hoe langer, hoe beter. De eigenaar heeft zelf een Malle Jan gebouwd om deze stammen te verplaatsen, omdat dit niet overal mogelijk is met een kraan. Een Malle Jan is een voertuig dat vroeger in de bosbouw werd gebruikt om stammen te vervoeren.

Op 8 juli 2025 is het zover: de iepen worden gezaagd. Het is prachtig om te zien hoe het waterleven het kopse hout duidelijk heeft aangetast. Het enthousiasme groeit: hoe ziet het hout er na 20 jaar wateren uit? Met een kantelhaak kunnen wij de - al snel 1000 kilo wegende - stammen die voor de zaag liggen naar de laadarm rollen.

Eenmaal op de zaagmachine moet de stam gepositioneerd worden. Dit doen we met verschillende hydraulische onderdelen. Een stammendraaier, de centrale klem en uitrichtrollen. Het is indrukwekkend om te zien met hoeveel gemak deze machine meer dan 1000 kilo aan stam hanteert. De stam ligt op de zaag en wordt geïnspecteerd; met regelmaat zit er toch een mooie spijker ergens verstopt.

Met de stammendraaier wordt de stam gepositioneerd, zodat waar nodig het breedste deel verticaal komt. De zaag kan hoger zagen dan breed. Soms is de stam nog steeds te groot. Waar de stam het dichtst bij de wortel zat, is de boom vaak breder bijvoorbeeld. In zo’n geval komt de kettingzaag erbij kijken en wordt er hier en daar een hoekje afgezaagd.

Het hart van de boom wordt uitgelijnd met de zaag door middel van de uitrichtrollen, zodat deze in hetzelfde horizontale vlak komt te liggen. Hierdoor loopt de nerf niet uit het hout, wat sterker en stabieler hout creëert. Met de centrale klem wordt de stam vastgezet tegen de zijsteunen en is deze klaar om gezaagd te worden.

 De zaagmachine wordt op hoogte gesteld en mag gaan draaien. Tijdens het zagen worden meerdere factoren in de gaten gehouden en bediend. Dit vraagt een sterke focus. Het tempo van zagen kun je bedienen. Wat te doen als er een taaie noest wordt doorgezaagd? Tempo omlaag. Wat gebeurt er als er veel spanning in het hout zit? Houd altijd een wig bij de hand om in het al doorgezaagde deel te slaan, zodat de zaag niet klem komt te zitten.

Wanneer de spintkap eraf is gezaagd, komt al snel de eerste plaat van de zaag. Als een stam wordt gezaagd, noemen wij de delen die hieruit komen plaathout. Dit zijn platen met de wangen (schuine delen, met bast) er nog aan. De eerste plaat is een bijzonder moment. Voor het eerst onthult de boom wat hij de houtbewerker te bieden heeft. In het geval van de 20 jaar gewaterde iep was dit een echt wauw moment. Het hout oogt kalm, is stabiel en is egaal van kleur. De oude iep is gezaagd en wacht op het nieuwe leven dat de cursist het mag geven.

 Jacob Oomen Juli 2025